Yargının Niceliği Bakımından Önerme Türleri

Tümel önermeler

Konunun kapsamına giren bütün bireyler için belli bir şey bildiren önermelerdir. “Bütün s’ler p’dir.” şeklinde ifade edilebilir. Tümel önermeler için önerme “her, bütün, tüm” ifadelerini içeriyorsa bunlar tümel olumlu, “hiçbir” ifadesini içeriyorsa tümel olumsuz olur.

• a. Belirsiz önerme: “İnsan canlıdır” ve “Ağaçlar yapraklıdır” önermelerinde olduğu gibi, bir önerme tümel ve tikel niceleyicilerle konuya bağlanmıyorsa bu önermeye belirsiz önerme denir. Yani önerme konunun bir kısmını veya bütününü kastedebilecek nitelikteyse bu önerme belirsiz önerme olur. “İnsan üzüntü içindedir” ya da “insan kötüdür” ifadeleri öznenin bütününe ya da bir kısmına hitap etmez. Bu nedenle de bu ifadeler belirsiz önemelerdir. “Hangi” sorusunu yöneltiriz bu önermelere. “Hangi insanlar kötüdür?” gibi.
• b. Belirli önerme: Niceliği (konusu) açıkça ifade edilen önermedir. Belirli önerme tümel ve tikel olmak üzere ikiye ayrılır. Eğer hüküm konunun tamamına yüklenirse “tümel önerme” olarak isimlendirilir; “Bütün insanlar canlıdır” gibi. Eğer hüküm konun bir kısmına yüklenirse “tikel önerme” olarak isimlendirilir; “Bazı canlılar insandır” gibi. Buna göre dört çeşit önerme karşımıza çıkmaktadır: Tekil, belirsiz, tümel ve tikel.

Belirli önermeleri olumluluk ve olumsuzluk bakımından dört guruba ayrılır. Şöyle ki:

• Tümel olumlu (A): “Bütün insanlar canlıdır”, “Her cisim boşlukta yer tutar”, “Her siyah renktir” gibi önermeler tümel olumludur.
• Tümel olumsuz (E): “Hiçbir insan taş değildir.”
• Tikel olumlu (I): “Bazı insanlar kâtiptir”, “Bazı canlılar insandır”, “Bazı insanlar âlimdir”, “Bazı cisimler durağandır” gibi önermeler tikel olumludur.
• Tikel olumsuz (O): “Bütün insanlar kâtip değildir” veya “Bazı insanlar kâtip değildir.” Bu iki önerme de tikel hüküm ifade etmektedir.
• Tekil olumlu: “Ali çalışkandır.”
• Tekil olumsuz: “Ali çalışkan değildir.”

Niceleyicisi “bütün” olan önerme tümel olumlu, niceleyicisi “hiçbir… değildir” olan önerme ise tümel olumsuz olur. Niceleyicisi “bazı” olan önerme tikel olumlu, niceleyicisi “bazı… değildir” veya “bütün… değildir” olan önerme ise tikel olumsuz olur.

• Bütün insanlar canlıdır > Tümel olumlu önerme
• Hiçbir insan taş değildir > Tümel olumsuz önerme
• Bazı insanlar hatiptir > Tikel olumlu önerme
• Bütün insanlar hatip değildir > Tikel olumsuz önerme

Tikel önermeler

Konunun kapsamına giren bütün bireyler için değil de kimileri için belli bir şey bildiren önermelerdir. “Bazı s’ler p’dir.” ya da “Bazı s’ler p değildir.” şeklinde ifade edilir. Buradaki ilk ifade biçimi, tikel olumluya karşılık gelirken ikinci ifade şekli tikel olumsuza karşılık gelir.
Tekil önermeler

Önermenin öznesi tek bir bireye karşılık gelirse önerme tekil olur. Örneğin “Fenerbahçe, Türkiye’nin en büyük spor kulübüdür.” önermesinde tek bir özneye hitap edildiğinden bu önerme tekil bir önermedir.


Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 3. Sınıf “Klasik Mantık” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM)